Czym jest terapia w wirtualnej rzeczywistości?
Rzeczywistość wirtualna ma na celu odzwierciedlenie „rzeczywistości i stworzenie świata, który jest zarówno wciągający, jak i interaktywny” (Maples-Keller, Bunnell, Kim i Rothbaum, 2017).
Technologia wirtualnej rzeczywistości (VR – Virtual Reality) w ostatnich latach zrewolucjonizowała wiele dziedzin, od gier komputerowych, przez sztukę, aż po edukację. Dzięki możliwościom, jakie oferuje VR, również nauka psychologii zyskała nowe, niezwykle wartościowe narzędzie. Wirtualna rzeczywistość może służyć jako dodatkowe wsparcie dla tradycyjnych metod nauczania, umożliwiając studentom psychologii dogłębne zrozumienie różnych aspektów ludzkiego zachowania i funkcjonowania umysłu. Technologia Wirtualnej Rzeczywistości (VR) przekształca sposób, w jaki psycholodzy praktykują i szkolą się w umiejętnościach terapeutycznych. Zastosowanie VR w treningu umiejętności terapeutycznych pozwala na praktykę w bezpiecznym, kontrolowanym środowisku, które może naśladować szeroką gamę scenariuszy klinicznych.
Symulacja sytuacji
VR oferuje możliwość symulacji realistycznych sytuacji, które mogą być trudne do odtworzenia w tradycyjnym środowisku klasowym. Dzięki temu, studenci psychologii mogą bezpośrednio doświadczyć różnych stanów psychicznych, zrozumieć dynamikę grupową czy poćwiczyć techniki terapeutyczne w kontrolowanym środowisku. Wirtualna rzeczywistość pozwala na praktyczne zastosowanie teorii, co przekłada się na lepsze zrozumienie materiału. Technologia VR umożliwia stworzenie realistycznych symulacji interakcji terapeuta-pacjent. Dzięki temu studenci psychologii mogą nauczyć się, jak radzić sobie z różnymi sytuacjami klinicznymi, takimi jak ciężkie stany lękowe, ataki paniki, depresja czy PTSD. Mogą oni praktykować techniki terapeutyczne, takie jak techniki relaksacyjne, techniki radzenia sobie ze stresem czy techniki konfrontacji z lękiem.
VR umożliwia tworzenie realistycznych scenariuszy, które mogą być dostosowane do konkretnych potrzeb terapeutycznych. Studenci mogą na przykład praktykować radzenie sobie z agresywnym pacjentem, zarządzanie sytuacją kryzysową czy prowadzenie terapii dla osób cierpiących na fobie. Dzięki temu mogą oni lepiej zrozumieć, jak teoria przekłada się na praktykę.
Aplikacje VR są wykorzystywane w psychoterapii, np. łączonej terapii kognitywno-behawioralnej. Dzięki nim można leczyć, m.in.:
1. Ciężkie fobie, w tym fobię społeczną oraz zaburzenia lękowe;
Arachnofobia – intensywny strach przed pająkami
Awiofobia – skrajny lęk przed lataniem
Agorafobia – lęk przed otwartą przestrzenią i sytuacjami, z których ucieczka nie jest możliwa
Klaustrofobia – intensywny strach przed uwięzieniem w małych przestrzeniach
Glossofobia – strach przed wystąpieniami publicznymi
2. Zespół stresu pourazowego (PTSD);
3. Różnego rodzaju uzależnienia.
Leczenie powyższych przypadłości przy pomocy wirtualnej rzeczywistości polega na konfrontacji pacjenta z jego w lękami w wirtualnym świecie.
Ponadto wirtualną rzeczywistość coraz częściej wykorzystuje się jako wsparcie terapii behawioralnej zarówno dzieci, jak i dorosłych ze spektrum autyzmu. Służy do tego m.in. aplikacja poprawiająca społeczne umiejętności adaptacyjne.
VR staje się coraz bardziej popularna jako narzędzie wspomagające terapię behawioralną, zwłaszcza w kontekście terapii ekspozycyjnej.Terapia ekspozycyjna jest częstym elementem terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) i polega na stopniowym i kontrolowanym narażaniu pacjenta na sytuacje lub obiekty, które wywołują u niego lęk. Celem jest osłabienie reakcji lękowej poprzez jej habituację (przyzwyczajenie) lub konfrontację z irracjonalnością danego lęku.
VR jest idealnym narzędziem do tego celu, ponieważ pozwala terapeutom na stworzenie kontrolowanych, bezpiecznych i realistycznych środowisk, w których pacjenci mogą konfrontować się ze swoimi lękami. VR może być używana do terapii fobii wysokości, gdzie pacjent może być stopniowo „ekspozycjonowany” na coraz to wyższe wysokości w bezpiecznym, kontrolowanym środowisku.
Dodatkowo, VR jest także używana do terapii PTSD (posttraumatic stress disorder), do leczenia lęku społecznego, oraz do pomocy osobom z zaburzeniami jedzenia.
Środowisko VR można następnie dostosować do konkretnej osoby i jej wymagań. Na przykład konkretna pora dnia, odgłosy charakterystyczne dla używanego sprzętu (model działa lub pojazd itp.) oraz krajobraz można spersonalizować.
Badania wykazały znaczną redukcję lęku, gdy rzeczywistość wirtualna jest wykorzystywana do leczenia osób narażonych na ataki terrorystyczne – takie jak 11 września 2001 r. – katastrofy i wojny. Zaledwie sześć jednogodzinnych sesji VR może zmniejszyć lęk nawet o 90% (Difede, Hoffman i Jaysinghe, 2002; Difede i Cukor, 2007).
Empatia i zrozumienie
VR jest również skutecznym narzędziem do rozwijania empatii i zrozumienia dla osób cierpiących na różne zaburzenia psychiczne. Dzięki symulacjom VR, studenci mogą doświadczyć, jak to jest cierpieć na depresję, lęk czy schizofrenię. Tego rodzaju doświadczenia mogą pomóc w lepszym zrozumieniu i empatii wobec pacjentów.
Trening umiejętności terapeutycznych
VR umożliwia również praktyczne ćwiczenia umiejętności terapeutycznych. Symulacje mogą na przykład pozwolić studentom na wypróbowanie różnych technik terapeutycznych, takich jak terapia poznawczo-behawioralna, w bezpiecznym i kontrolowanym środowisku. Dzięki temu mogą oni zrozumieć, jak te techniki działają w praktyce, zanim zastosują je w prawdziwym świecie.
Jednym z największych atutów VR jest bezpieczeństwo i kontrola, jakie oferuje to środowisko. Studenci mogą praktykować różne techniki i strategie terapeutyczne bez ryzyka szkody dla prawdziwych pacjentów. Mogą oni także otrzymywać natychmiastowe informacje zwrotne na temat swojego postępowania, co pozwala na szybkie korygowanie błędów i optymalizację strategii terapeutycznych.
Potencjał terapeuty jest ekscytujący. Tradycyjne interwencje w zakresie zdrowia psychicznego można łączyć z najnowocześniejszą technologią, aby umieścić klientów w bezpiecznych, kontrolowanych i uzasadnionych ekologicznie sytuacjach. W rezultacie VR oferuje realne i wartościowe środowisko do bezpiecznego odtwarzania niepokoju i innych złożonych uczuć. Potencjał wirtualnej rzeczywistości do symulowania sytuacji i interakcji społecznych jest nieograniczony. VR może przenieść użytkownika do praktycznie każdej bogatej w kontekst symulacji, zachowując jednocześnie kontrolę nad zmiennymi. Funkcjonalne nagrania MRI mogą w razie potrzeby porównać reakcje psychiczne z aktywnością mózgu.
Przyszłość VR w nauczaniu psychologii
Potencjał VR w nauczaniu psychologii jest ogromny i nadal nie do końca zbadany. Możliwe jest, że w przyszłości technologia ta pozwoli na jeszcze bardziej realistyczne symulacje i interakcje, umożliwiając studentom jeszcze lepsze zrozumienie ludzkiego umysłu i zachowania. Niezależnie od tego, jak technologia VR się rozwinie, już teraz jest jasne, że jest ona cennym narzędziem w nauczaniu.
Technologia VR może ona znacząco przyczynić się do poprawy jakości edukacji i treningu w psychologii, dając studentom możliwość praktyki w realistycznym, ale bezpiecznym i kontrolowanym środowisku.
